Συντήρηση Σύγχρονων Εικαστικών Έργων (Β’1)

Περιεχόμενο Μαθήματος

Στο θεωρητικό μέρος του μαθήματος προσεγγίζεται αρχικά το ιστορικό πλαίσιο και η εξελικτική πορεία των ζωγραφικών εφαρμογών στο πλαίσιο του μοντερνισμού, στον διεθνή και τον Ελλαδικό χώρο.

Εξετάζεται επίσης η μετατόπιση της αντίληψης για το χώρο και το χρόνο, οι καλλιτεχνικές προθέσεις, καθώς και η λειτουργία του έργου τέχνης.

Ακόμη, εξετάζονται οι δημόσιες τοιχογραφίες, το γκραφίτι και η τέχνη του δρόμου (street art), στο ιστορικό και κοινωνικό τους πλαίσιο, οι ιδιαιτερότητες των υλικών κατασκευής τους, το ειδικό περιβάλλον διατήρησής τους οι μηχανισμοί φθοράς και η παθολογία τους καθώς και ο εγγενής εφήμερος χαρακτήρας τους. Στο πλαίσιο εξέτασης των υλικών κατασκευής τους παρουσιάζονται τα σύγχρονα πολυμερή συνθετικά υλικά κατασκευής (όπως τα ακρυλικά), η παθολογία τους και οι ιδιαιτερότητές που παρουσιάζουν οι επεμβάσεις συντήρησης τους. Ακόμη μελετώνται τα υδατικά συστήματα καθαρισμού, συστήματα επιφανειακής προστασίας σύγχρονων δημόσιων τοιχογραφιών και παρουσιάζονται μελέτες περιπτώσεων συντήρησης και αποκατάστασης δημόσιων τοιχογραφιών και  γκραφίτι στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ακόμη διερευνάται το μη θεσμοθετημένο καθεστώς προστασίας τους, η νομοθεσία, ηθική και δεοντολογία επεμβάσεων για τη διατήρησή τους  αλλά και οι διεθνείς και εθνικοί οργανισμοί και φορείς προστασίας τους.  

Με αντίστοιχο τρόπο εξετάζεται το θεωρητικό υπόβαθρο της συντήρησης, η διαφοροποίηση της δεοντολογίας στη διατήρηση των σύγχρονων εικαστικών έργων τόσο σε φορητό όσο και σε σταθερό υποστήριγμα. Τέλος, γίνονται εκτενείς αναφορές σε μελέτες περιπτώσεων  σύγχρονων εικαστικών έργων, τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τη σκοπιά της δημιουργίας και της συντήρησης.

Οι εργαστηριακές εφαρμογές πραγματοποιούνται σε δοκίμια που κατασκευάζονται από τους φοιτητές, στα οποία αναπαραγάγουν τεχνικές εικαστικής έκφρασης καταξιωμένων καλλιτεχνών. Μέσα από αυτή τη διαδικασία οι φοιτητές μπορούν να κατανοήσουν τη λειτουργία των σύνθετων υλικών, τη σημειολογία και τις ιδιότητές τους, και το βαθμό που τα υλικά και ο τρόπος χειρισμού τους συνδέονται εν τέλει με τη λειτουργία και την ερμηνεία του έργου τέχνης. Εφαρμογές πραγματοποιούνται κατά περίπτωση και σε φορητά έργα μικρής ιστορικής και αισθητικής σημασίας, έτσι ώστε ο σπουδαστής να εξοικειωθεί με το γνωστικό αντικείμενο, αναπτύσσοντας σταδιακά την κριτική σκέψη και τον προγραμματισμό που απαιτείται για την αντιμετώπιση περιπτώσεων. Στη συνέχεια αντιμετωπίζονται περιπτώσεις φθορών και αλλοιώσεων πάνω σε αυθεντικά έργα τέχνης, έτσι ώστε ο σπουδαστής να αποκτήσει την ανάλογη γνώση πάνω στα θέματα που αναπτύχθηκαν στο θεωρητικό σκέλος του μαθήματος. Με την περάτωση της εργασίας τους οι ομάδες των σπουδαστών καταθέτουν έντυπο και ψηφιακό δελτίο συντήρησης του αντικειμένου, εκθέτοντας και τεκμηριώνοντας κάθε διαδικασία και επιλογή. Παράλληλα πραγματοποιούνται ασκήσεις σε δοκίμια με υλικά και τεχνικές  κατασκευής σύγχρονων τοιχογραφιών και ασκήσεις πεδίου σε δημόσιες τοιχογραφίες, γκραφίτι και έργα street art, στο φυσικό τους εξωτερικό περιβάλλον, με αντικείμενο την τεκμηρίωση, προκαταρκτική μελέτη, εφαρμογή μη καταστρεπτικού ελέγχου με φορητό εξοπλισμό, πιλοτικές εφαρμογές συντήρησης και σωστικές επεμβάσεις, δοκιμές καθαρισμού με υδατικά συστήματα και γέλες σε ακρυλικά ζωγραφικά έργα και δοκιμές εφαρμογής επικαλυπτικών προστατευτικών υλικών. Παράλληλα, εξετάζεται το πλαίσιο και τα όρια προστασίας σε σχέση με τον χώρο, την τοπική κοινωνία και την κοινωνική και ιστορική τους αξία.

Μαθησιακά Αποτελέσματα

Κυρίαρχοι μαθησιακοί στόχοι του μαθήματος είναι η σύνδεση του γνωστικού αντικειμένου με το ιστορικό και καλλιτεχνικό πλαίσιο, τις πρακτικές και επιστημονικές διαδικασίες που διέπουν τη συντήρηση των σύγχρονων εικαστικών έργων τέχνης.  

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος επιτυγχάνεται η εξοικείωση των σπουδαστών με τη διαδικασία, αναγνώρισης  και τεκμηρίωση των υλικών και τεχνικών κατασκευής, διάγνωσης της παθολογίας, ανάπτυξη της γνώσης και της κριτικής σκέψης για την αντιμετώπιση περιπτώσεων, καθώς και η ανάπτυξη δεξιοτήτων πάνω στις βασικές πρακτικές εφαρμογές διάσωσης συντήρησης και αποκατάστασης σύγχρονων εικαστικών έργων σε φορητό ή σταθερό υποστήριγμα . 

Ως μαθησιακά αποτελέσματα αναμένεται η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης ώστε οι φοιτητές να αντιλαμβάνονται το έργο τέχνης και τη λειτουργία του ως αναπόσπαστο τμήμα του ιστορικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, να προβαίνουν στη διάγνωση της παθολογίας, των αιτίων που προκαλούν τις φθορές και αλλοιώσεις και να αναπτύσσουν μια τεκμηριωμένη και αποτελεσματική πρόταση για την αποκατάστασή τους.
Παράλληλα να αποκτήσουν την επάρκεια γνώσεων και να αναπτύξουν κριτική ικανότητα ώστε να επιλέγουν τα κατάλληλα για κάθε περίπτωση υλικά και να εφαρμόζουν τις ενδεδειγμένες επεμβάσεις συντήρησης με κριτήριο τη διάσωση της ιστορικής, αισθητικής υπόστασης και της λειτουργίας του έργου.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ
Γλώσσα αξιολόγησης ελληνική (αγγλική για Erasmus).
Αξιολόγηση φοιτητών (100%):
• Γραπτή Εξέταση (40% )
• Δοκίμιο (15%)
• Δελτίο τεκμηρίωσης (15%)
• Τεχνική αναφορά δοκιμών (15%)
• Αναρτημένη Παρουσίαση (15%)
Τα κριτήρια αξιολόγησης αναφέρονται προφορικά στο δια ζώσης μάθημα και γραπτά στο e-class του μαθήματος

ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Althöfer, Heinz (1981) “Historical and ethical principles of restoration”, in: ICOM Committee for Conservation 6th triennial meeting, Ottawa, 21-25 September 2981. Preprints, ICOM, Paris.
– Avramidis, K., Tsilimpounidi M., (eds) 2017. Graffiti and street art: reading, writing and representing the city. Abingdon, Oxon ; New York, NY : Routledge.
-Barok, D., J. Noordegraaf, and A. P. de Vries. 2019. “From Collection Management to Content Management in Art Documentation: The Conservator as an Editor.” Studies in Conservation 64: 472–489.
-Bartoletti, A., Barker, R., Chelazzi, D., Bonelli, N., Baglioni, P., Lee, J., Angelova, L.V., Ormsby, B., 2020. Reviving WHAAM! a comparative evaluation of cleaning systems for the conservation treatment of Roy Lichtenstein’s iconic painting. Heritage Science (2020) 8:9. https://doi.org/10.1186/s40494-020-0350-2
-Barker, R., B. Ormsby, and P. Smithen. 2014. The construction of a representative sample for Mark Rothko’s Untitled (Black on Maroon) (1958). In ICOM-CC 17th Triennial Conference Preprints, Melbourne, 15–19 September 2014, ed. J. Bridgland, art. 1302, 8 pp. Paris: International Council of Museums. ISBN 978-92-9012-410-8
-Beerkens L., 2016. Side by side: old and new standards in the conservation of modern art. A comparative study on 20 years of modern art conservation practice. Studies in Conservation, 61:sup2, 12-16.
Beerkens, L. and A. Friedrichs. 2021. An inclusive approach to modern artworks living on modern architecture. In Transcending Boundaries: Integrated Approaches to Conservation. ICOM-CC 19th Triennial Conference Preprints, Beijing, 17–21 May 2021, ed. J. Bridgland. Paris: International Council of Museums.
-Casaza, O., 2007. Il restauro pitorico Il restauro pittorico nell’unità di metodologia. Nardini.
-Chatzidakis M., 2016. Street art conservation in Athens: Critical conservation in a time of crisis, Studies in Conservation, 61:sup2, 17-23.
-Chatzidakis, M. 2020. “Street art Conservation: Non-formal Education for Nonformal Art.” In The Impact of Conservation-Restoration Education on the Development of the Profession, edited by W. Baatz, N. Broers, and A. Hola, 126–143. Turin: ENCoRE and Centro Conservazione Restauro Venaria Reale.
-García Gayo E., 2015. Street art conservation: The drift of abandonment. SAUC – Journal V1 – N1.
-Chipp H., 1984. Theories of Modern Art: A Source Book by Artists and Critics, California Studies in the History of Art. University of California Press.
-Chatzigiannis, D. 2015. Vandalism of cultural heritage: thoughts preceding conservation interventions. Change Over Time, 5(1):120–35.
– Chiantore, O., Rava, A., Conserving Contemporary Art: Issues, Methods, Materials, and Research. Getty Conservation Institute.
-Chiantore O., Scalarone D., Learner T., 2003. Characterization of Artists’ Acrylic Emulsion Paints. International Journal of Polymer Analysis and Characterization, volume 8, 2003, 67-82.
-Cockcroft, E.S., Weber, J.P. & Cockcroft, J.D. 1977. Toward a People’s Art: The Contemporary Mural Movement. New York: Dutton.
-Dickens J., Rava A., Colombini M.P., Piccolo M., Shank W., 2016. Keith Haring in Pisa and Melbourne: Controversy and conservation. Studies in Conservation 61:29-37.
-Drescher, Timothy W. 2003. “Priorities in Conserving Community Murals.” The Getty Conservation Institute. Symposium “Mural Painting and Conservation in the Americas” Los Angeles, CA, May 16-17, 2003.
-Ferriani, B., Pugliese, M., 2013. Ephemeral Monuments: History and Conservation of Installation Art. Getty Conservation Institute.
-Freeland, C., 2005. Μα είναι αυτό τέχνη; Πλέθρον.
-Garfinkle, A., 2003. “The Legal and Ethical Consideration of Mural Conservation: Issues and Debates.” The Getty Conservation Institute. Symposium “Mural Painting and Conservation in the Americas” Los Angeles, CA, May 16-17 2003.
-Getty Conservation Institute. 2009. Competing commitments: a discussion about ethical dilemmas in the conservation of modern and contemporary art. Newsletter 24.2 (Fall).
-Golden, Mark. (2003) “Mural Paints: Current and Future Formulations.” The Getty Conservation Institute. Symposium “Mural Painting and Conservation in the Americas” Los Angeles, CA, May 16-17 2003.
-Griffin, A., C. Young, and T. Hale. 2014. ‘History is my material’. In ICOM-CC 17th Triennial Conference Preprints, Melbourne, 15–19 September 2014, ed. J. Bridgland, art. 1305, 11 pp. Paris: International Council of Museums. ISBN 978-92-9012-410-8.
-Hölling, H.B. 2017. Time and conservation. In ICOM-CC 18th Triennial Conference Preprints, Copenhagen, 4–8 September 2017, ed. J. Bridgland, art. 1901. Paris: International Council of Museums.
-Κουτσουρής, Α. Διδακτικές σημειώσεις μαθήματος Συντήρηση Σύγχρονων Εικαστικών Έργων.
-Llamas-Pacheco, R. (2020). Some theory for conservation of contemporary art. Studies in Conservation. 65(8):487-498. https://doi.org/10.1080/00393630.2020.1733790
-Learner, T., 2000. A review of synthetic binding media in twentieth‐century paints. The Conservator vol. 24, 2000, 96-103.
Learner, T., 2005. Modern Paints. Sackler NAS Colloquium, Scientific Examination of Art: Modern Techniques in Conservation and Analysis (2005) 137-151.
-Learner, T., 2005. Analysis of modern paint, Getty Conservation Institute.
-Learner, T., Ormsby B., 2009. The effects of wet surface cleaning treatments on acrylic emulsion artists’ paints – a review of recent scientific research. Studies in Conservation vol. 54 Issue sup1: Reviews in Conservation vol. 10 2009, 29-41.
-Macchia, A.; Castro, M.; Curbelo, C.; Rivaroli, L.; Capriotti, S.;Vieira, E.; Moreira, P.; Ruffolo, S.A.;La Russa, M.F. Methods and Products for the Conservation of Vandalized Urban Art Murals. Coatings 2021, 11, 1304. https://doi.org/10.3390/coatings11111304
-Mancusi-Ungaro C., 2005.Material and Method in Modern Art: A Collaborative Challenge. Sackler NAS Colloquium, Scientific Examination of Art: Modern Techniques in Conservation and Analysis. P. 152-161.
-Ματθιόπουλος, Ε., Χατζηνικολάου, Ν., (επ.), 2000. Η Ιστορία της Τέχνης στην Ελλάδα. Α΄ Συνέδριο Ιστορίας της Τέχνης. 6-8 Οκτωβρίου 2000 – Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης – Ρέθυμνο, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
-Merrill, S. 2015. “Keeping it Real? Subcultural Graffiti, Street art, Heritage and Authenticity.” International Journal of Heritage Studies 21 (4): 369–389. doi:https://doi.org/10.1080/13527258.2014.934902.
-Muñoz Viñas, S. 2005. Contemporary Theory of Conservation. Oxford: Butterworth-Heinemann.
-Ormsby, B., Learner, T., Schilling, M., Druzik, J., Khanjian, H., Carson, D., Foster, G., Sloan, M., 2006. ‘The Effects of Surface Cleaning on Acrylic Emulsion Paintings: A Preliminary Investigation’, in Tate Papers, no.6, Autumn 2006.
-Ormsby, B., Smithen, P., Hoogland, F., Miliani, C., Learner, T., 2008. A scientific evaluation of surface cleaning acrylic emulsion paintings. ICOM Committee for Conservation 15th Triennial Meeting New Delhi India 22-26 September 2008 ISBN 978-81-8424-344-4
– Pintus V, Baragona AJ, Cappa F, Haiml C, Hierl C, Sterflinger K, Schreiner M. Multi-Analytical Investigations of Andy Warhol’s “Orange Car Crash”: Polymeric Materials in Modern Paints. Polymers. 2022; 14(3):633. https://doi.org/10.3390/polym14030633
-Pugliese, M., Ferriani, B., Rava, A., 2008. Time, originality and materiality in contemporary art conservation. The theory of restoration by Cesare Brandi, between tradition and innovation. ICOM Committee for Conservation 15th Triennial Meeting New Delhi India 22-26 September 2008 ISBN 978-81-8424-344-4
-Rainer L., 2003. Conservation of outdoor contemporary murals. Getty Conservation Institute Newsletter, Volume 18, Number 2 2003 The J. Paul Getty Trust.
-Rainer, L., 2012. Conservation of América Tropical Presented at The Siqueiros Legacy: Challenges of Conserving the Artist’s Monumental Murals. Getty Conservation Institute.
-Rainer, Leslie. 2011. “América Tropical: Cultural identity, controversy and conservation of a mural.” In ICOM-CC 16th Triennial Conference Lisbon 19-23 September 2011: Preprints. ed. Janet Bridgland. Lisbon: Critério–Produção Grafica, Lda.
-Ρόμβος Τ., 2002. Ίχνη: το λίθινο χρονικό της Σύρου, Υπουργείο Αιγαίου, Αθήνα 2002.
-Sánchez-Pons, M., Fuster-Lopez, L., and Shank, W., eds., 2015. Conservation Issues in Modern and Contemporary Murals, Newcastle Upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
– SBMK and TH Köln. 2019. The Decision-making Model for Contemporary Art Conservation and Preservation, Cologne Institute of Conservation Sciences / TH Köln, 2019 updated version: 1.2 / April 2021.
-Schacter, R. 2013. The World Atlas of Street Art and Graffiti. Sydney: New South Publishing.
-Shank, W., Hess Norris, D., 2008. Giving contemporary murals a longer life: the challenges for muralists and conservators. Conservation and Access: Contributions to the 2008 IIC Congress, London.
-Shank,W., and Drescher, T., 2016. Breaking the rules: A new life for Rescue Public Murals, Studies in Conservation, 61:sup2, 203-207, DOI: 10.1080/00393630.2016.1188249
-Stigter, S. 2017. A behaviour index for complex artworks: A conceptual tool for contemporary art conservation. In ICOM-CC 18th Triennial Conference Preprints, Copenhagen, 4–8 September 2017, ed. J. Bridgland, art. 0910. Paris: International Council of Museums.
– Santabárbara, C., 2018. Street art conservation: beyond mural restoration Conservazione della street art: oltre il restauro murale., Opus n.s. n. 2/2018.
-Schilling, M., Lake, S., Steele, E., and Quillen Lomax S., Modern Science and Contemporary Paintings. Preserving an Evolving Legacy. The Getty Conservation Institute Newsletter Volume 17, Number 3 2002, p. 4-10
-Selz P., 1998. Beyond the Mainstream: Essays on Modern and Contemporary Art, Contemporary Artists and their Critics, Cambridge University Press.
-Soulioti, A.M., Chatzidaki, M., 2021.Double Trouble: Replicas inContemporary Art and Their Impact in Conservation Decision-making, Studies in Conservation, DOI: 10.1080/00393630.2021.1974238.
-Σπιτέρης, Τ. 1979. Τρεις αιώνες Νεοελληνικής τέχνης 1660 – 1967 , τ.1, τ. 2, τ.3. Πάπυρος Εκδοτικός Οργανισμός.
– van de Vall, R. 1999. “Painful Decisions: Philosophical Considerations on a Decision-making Model.” In Modern Art: Who Cares?, edited by I. Hummelen and D. Sillé, 196–200. Amsterdam: Foundation for the Conservation of Modern Art and Netherlands Institute for Cultural Heritage.
– van de Vall, R., Hölling, H., Scholte, T., Stigter, S., 2011. Reflections on a biographical approach to contemporary art conservation. Preprints of ICOM-CC: 16th Triennial Conference, 19-23 September 2011, Lisbon. ISBN 9789899752207.
van Oosten, T., van Keulen, H., Kuperholc, S., Bollard, C., Lagana, A., 2008. Between make-up and make over: protective layers on modern and contemporary art plastic objects. ICOM Committee for Conservation 15th Triennial Meeting New Delhi India 22-26 September 2008 ISBN 978-81-8424-344-4
-Verbeeck, M. (2019). Brandi and the restoration of contemporary art. One side and the other the Teoria. Conversaciones, 7 211-226.
-Verbeeck, M., 2016.There is nothing more practical than a good theory’: Conceptual tools for conservation practice. Studies in Conservation, 61:sup2, 233-240.
-Wharton, G., 2015. Artist intention and the conservation of contemporary art. Objects Specialty Group Postprints, Volume Twenty-Two, 2015 Pages: 1-12. The American Institute for Conservation of Historic & Artistic Works. ISSN 2169-1290 http://resources.culturalheritage.org/osg-postprints/wp-content/uploads/sites/8/2015/05/osg022-01.pdf
-Wielocha, A. (2018). The Artist Interview as a Platform for Negotiating an Artwork’s Possible Futures. Sztuka i Dokumentacja, 17, 31-45.
-Χατζηδάκη, Μ. 2020. Διδακτικές σημειώσεις μαθήματος Συντήρηση Σύγχρονων Εικαστικών Έργων.
-Χατζηδάκη, Μ., Βασιλάκη, Α., Ζουμπλιού, Μ., 2017.Τεκμηρίωση και συντήρηση των τοιχογραφημάτων (graffiti) και των τοιχογραφιών των υπογείων του Δικαστικού Μεγάρου Τρίπολης. Πρακτικά Ετήσιας Ημερίδας 2017 Πανελλήνιας Ένωσης Συντηρητών Αρχαιοτήτων (ΠΕΣΑ), Υπ.Πο.

– Συναφή επιστημονικά περιοδικά:

-Studies in Conservation
-Getty Conservation Institute Newsletter
-Change Over Time