Καθηγητές Μαθήματος
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Το θεωρητικό μάθημα περιλαμβάνει τις παρακάτω ενότητες:
– Δεοντολογία και ηθική στη συντήρηση τοιχογραφίας – θεσμοθετημένο πλαίσιο προστασίας των τοιχογραφιών (νομοθεσία, διαδικασία, φορείς).
– Υλικά και τεχνικές κατασκευής των τοιχογραφιών.
– Παθολογία των τοιχογραφιών. Παράγοντες, αίτια και μηχανισμοί φθοράς.
– Μέθοδοι εξέτασης, τεκμηρίωσης και διάγνωσης.
– Καθαρισμός των τοιχογραφιών. Είδη ρύπων και μηχανισμοί εναπόθεσης.
– Μέθοδοι καθαρισμού των τοιχογραφιών. Τεχνικές και υλικά: κριτήρια επιλογής, καθορισμός σκοπού και στόχου της επέμβασης, μεθοδολογία επεμβάσεων και αξιολόγησή τους. Δεοντολογία και όρια στον καθαρισμό.
– Στερέωση των τοιχογραφιών. Δομική και επιφανειακή στερέωση. Κριτήρια επιλογής μεθοδολογίας και υλικών στερέωσης του ζωγραφικού στρώματος των τοιχογραφιών. Υλικά και τεχνικές.
– Κριτήρια επιλογής μεθοδολογίας και υλικών στερέωσης του κονιάματος. Είδη και τρόποι εφαρμογής ενεμάτων ενίσχυσης του κονιάματος των τοιχογραφιών.
– Αποκατάσταση τοιχογραφιών. Δομική και αισθητική αποκατάσταση. Μεθοδολογία λήψης αποφάσεων για την αποκατάσταση, όρια και περιορισμοί.
– Απόσπαση και μεταφορά τοιχογραφιών. Κριτήρια λήψης απόφασης, νομικό πλαίσιο, τεχνικές απόσπασης, μεταφορά και τοποθέτηση σε νέο υποστήριγμα.
– Προληπτική συντήρηση τοιχογραφιών. Πρώτες βοήθειες και σωστικά μέτρα στη συντήρηση τοιχογραφιών.
– Οργάνωση των εργασιών συντήρησης τοιχογραφιών. Μέτρα ασφάλειας και υγιεινής.
Το θεωρητικό μάθημα εισάγει τους φοιτητές στη θεωρία της συντήρησης των τοιχογραφιών με τη βοήθεια διαλέξεων, παρουσιάσεων, παρουσιάσεων μελετών περιπτώσεων, επισκέψεων, συζητήσεων και οργάνωσης ομάδων μελέτης του μαθήματος. Το περίγραμμα, συνοπτική παρουσίαση επιλεγμένων θεμάτων και αναλυτική βιβλιογραφία υπάρχουν αναρτημένα στην ηλεκτρονική σελίδα του μαθήματος και σε έντυπη μορφή στο Εργαστήριο Συντήρησης Τοιχογραφίας.
Οι εργαστηριακές ασκήσεις γίνονται κυρίως in situ σε τοιχογραφημένο μνημείο και στον χώρο του εργαστηρίου σε αποσπασμένες τοιχογραφίες και σε κατάλληλα διαμορφωμένα δοκίμια. Αντικείμενο του μαθήματος είναι η πραγματοποίηση διαγνωστικού ελέγχου και τεκμηρίωσης, η διαμόρφωση μελέτης εφαρμογής επεμβάσεων συντήρησης σε τοιχογραφίες αρχιτεκτονικού μνημείου, η πιλοτική εφαρμογή τους, η οργάνωση και παρακολούθηση των εργασιών επεμβατικής και προληπτικής συντήρησης και αποκατάστασης των τοιχογραφιών και η αξιολόγηση και αποτίμηση των αποτελεσμάτων τους. Αναλυτικές πληροφορίες για το μάθημα, ημερολόγιο, χρονοδιάγραμμα, βιβλιογραφία, βοηθητικό υλικό των ασκήσεων, υλικό ομάδων εργασίας κ.ά. υπάρχει αναρτημένο στην ηλεκτρονική σελίδα του μαθήματος.
Μαθησιακά Αποτελέσματα
Το μάθημα στοχεύει στην απόκτηση γνώσεων και την ανάπτυξη κριτικής ικανότητας σε ζητήματα προστασίας και συντήρησης/αποκατάστασης των τοιχογραφιών, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ώστε οι φοιτήτριες/ές μετά την ολοκλήρωσή του να είναι σε θέση να:
– Κατανοούν σε βάθος, να αναγνωρίζουν και να τεκμηριώνουν την τεχνολογία κατασκευής και την κατάσταση διατήρησης των τοιχογραφιών
– Αναλύουν και να συσχετίζουν τις γνώσεις αυτές ώστε να διακρίνουν και να ερμηνεύουν την σημασία και αξία των τοιχογραφιών στο κοινωνικό και ιστορικό τους πλαίσιο
– Γνωρίζουν, συνθέτουν και αξιολογούν τα δεδομένα τους και να οργανώνουν τη δράση τους έτσι ώστε να είναι σύμφωνη με την κείμενη νομοθεσία για την προστασία των τοιχογραφιών και με την ηθική και δεοντολογία για τη διατήρησή τους
– Αναπτύσσουν δεξιότητες κριτικής σκέψης ώστε να θέτουν ερευνητικά ερωτήματα και να επιλέγουν την κατάλληλη διαγνωστική μεθοδολογία για την επίλυσή τους και να προετοιμάζουν τη μελέτη τεκμηρίωσης της κατάστασης διατήρησής τους,
– Αξιολογούν, συσχετίζουν και οργανώνουν τα ερευνητικά δεδομένα και τις αξίες που πρέπει να διατηρήσουν ώστε να επιλέξουν τις προτεινόμενες επεμβάσεις συντήρησης και αποκατάστασης των τοιχογραφιών.
– Αναπτύξουν την κριτική τους ικανότητα και την ικανότητα επίλυσης σύνθετων προβλημάτων ώστε να θέσουν και να εφαρμόσουν τα κριτήρια επιλογής υλικών και τεχνικών συντήρησης και αποκατάστασης, με έμφαση σε υλικά χαμηλής επικινδυνότητας για το περιβάλλον και τον άνθρωπο.
– Αναπτύξουν την ικανότητα ομαδικής εργασίας και συνεργασίας με άλλες ειδικότητες.
– Αναπτύξουν κριτική σκέψη και ικανότητα αυτοκριτικής ώστε να αποτιμήσουν και να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα της εφαρμογής μιας μεθόδου συντήρησης.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ
Γλώσσα αξιολόγησης ελληνική (αγγλική για Erasmus).
Ο τελικός βαθμός αξιολόγησης του φοιτητή διαμορφώνεται κατά 50% από το βαθμό αξιολόγησης του θεωρητικού μέρους και κατά 50% από το βαθμό αξιολόγησης του εργαστηριακού. Αξιολόγηση φοιτητών (100%):
ΘΕΩΡΙΑ (50%): Γραπτή εξέταση σε θέμα σύνθεσης και ανάπτυξης κριτικής ικανότητας
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ (50%): -Προφορικές παρουσιάσεις εργασιών (10%). – Έκθεση –τεχνική αναφορά πεπραγμένων εργασίας πεδίου (20%). -Προφορική εξέταση – παρουσίαση, κριτική αξιολόγηση και αποτίμηση έργου πεδίου (20%).
Αναλυτικές πληροφορίες και κριτήρια αξιολόγησης αναφέρονται προφορικά στο δια ζώσης μάθημα και γραπτά στο e-class του μαθήματος.
ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Ashley – Smith J., Kucera, V., χ.χ. Decision making tools for the sustainable protection of cultural heritage. Bridging the gap between science and society, Advanced Study Course, Science and technology for the environment, Study Notes. V&A. – Heritage, A. (ed.) 2001. Conserving the Painted Past, Developing Approaches to Wall Painting Conservation, Proceedings of a conference held by English Heritage in London, UK, 2-4 December 1999 English Heritage. -Baglioni P., Giorgi R., 2013. Inorganic Nanomaterials for the Consolidation of Wall Paintings and Stones. In Nanoscience for the Conservation of Works of Art Baglioni (ed.) Royal Society of Chemistry p. 345 – 371. -Baltoyiannis St., 1976. Conservation and Restoration of the Wall Paintings in the church of the Protothronos Naxos. Part I removal of the painting, Studies in Conservation, vol. 21, 51-62. Behrens, E. (2000). Manual or digital graphic documentation: development of standards, GraDoc Graphic Documentation Systems in Mural Painting Conservation. Research Seminar, Rome, 16-20 November 1999. Editor, W. Schmid. Rome: ICCROM. -Biçer-Simsir B., Griffin I. Palazzo-Bertholon B., Rainer L., 2013. Evaluation of lime-based injection grouts for the conservation of architectural Surfaces. A manual of laboratory and field test methods. Getty Conservation Institute. -Biçer-Simsir B., Griffin I., Palazzo-Bertholon B., Rainer L. 2009. Lime-based injection grouts for the conservation of architectural Surfaces, Reviews in Conservation, Volume 10, p.3-17. -Brajer, Is., 2002. The Transfer of Wall Paintings: Based on Danish Experience, Archetype Books. -Cather, S., ed., 1987. The Conservation of Wall Paintings Proceedings of a Symposium Organized by the Courtauld Institute of Art and The Getty Conservation Institute, London, July 1987. -Chatzidakis, M., 2016. Street art conservation in Athens: Critical conservation in a time of crisis. Studies in Conservation Volume 61, 2016, 17-23. -Elert, K., Rodriguez-Navarro, C., Pardo, Ed. S. Hansen E., Cazalla O., 2002. Lime Mortars for the Conservation of Historic Buildings Studies in Conservation 47, 62–75. -Ferragni, D., Forti, M., Malliet, J., Mora, P., Teutonico, J.M., Torraca, G., 1984. Injection grouting of mural paintings and mosaics, Adhesives and consolidants: Contributions to the 1984 IIC Congress, Paris 110-116. -Gomoiu I., Radvan, R., Ghervase, L., Mohanu, I., Enache, M., Neagu, S., Ruginescu R., COJOC, R., 2020. Cleaning of Mural Paintings and Mortars: Review. Romanian Journal of Materials 2020, 50 (4), 485 – 492 485. -Hansen, E., Doehne, E., Fidler,J. Larson,J., Martin,B., Matteini,M., Rodriguez-Navarro,C., Sebastián Pardo,E., Price,C., de Tagle,A., Teutonico, J., M., Weiss, N., (2003). A review of selected inorganic consolidants and protective treatments for porous calcareous materials, Reviews in Conservation n. 4. -ICOMOS, 2003. Principles for the Preservation and Conservation/Restoration of Wall Paintings, ICOMOS. -Κορκόβελος, Γ., 2008. Ανασυνθέτοντας μια τοιχογραφία μεγάλων διαστάσεων για μουσειακή έκθεση. ΙΛΙΣΣΙΑ τ.2 Υπ.Πο., Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθήνας. -Massari, G. (1997), Humidity in Monuments, University of Rome, Faculty of Architecture. -Μίνως, Ν. 1987. Η συντήρηση των τοιχογραφιών. Περιοδικό Αρχαιολογία, τ.22, 1987. -Mora, P, Mora, L., Phillipot, P., 1984. The conservation of Wall Paintings, Butterworths. -Phenix, A., Burnstock, A. (1990). The Deposition of Dirt: A Review of the Literature, with Scanning Electron Microscope. Studies of Dirt on Selected Paintings, Dirt and pictures separated, UKIC & Tate Gallery conference, London -Piqué, F., (2000) A Protocol for Graphic Documentation. GraDoc Graphic Documentation Systems in Mural Painting Conservation. Research Seminar, Rome, 16-20 November 1999. Editor, W. Schmid. Rome: ICCROM, 30-42. -Pique, F., 2005. Science for the Conservation of Wall Paintings, GCI Newsletter 20.2, Summer 2005, Getty Conservation Institute. -Piqué, F., Verri, G., (eds.) 2015. Organic Materials in Wall Paintings, Project Report. Getty Conservation Institute. -Rainer L., 2003. Conservation of outdoor contemporary murals, Getty Conservation Institute Newsletter, Volume 18, Number 2, 2003 The J. Paul Getty Trust. -Schmid, W. ed. 1999. GraDoc, Graphic Documentation Systems in Mural Painting Conservation. Research Seminar, Rome, 16-20 November 1999. Rome: ICCROM. – Segel, K., Martin de Fonjaudran, C., Chelazzi, D., Eriksson, H., Wedberg, I., Brajer, I., Giorgi, R., 2021. Removing soiling from medieval lime-based wall paintings with water-loaded Nanorestore Gel Peggy 6. Transcending Boundaries: Integrated Approaches to Conservation. ICOM-CC 19th Triennial Conference Preprints, Beijing, 17–21 May 2021 ISBN 978-2-491997-14-4 -Stulik, D., Miller, D., Khanjian, H., Carlson, J., Khandekar, N., Wolbers, R., Petersen, C.W., 2004. Solvent Gels for the Cleaning of Works of Art: The Residue Question. Getty Conservation Institute. -Torraca, Giorgio. 2009. Lectures on Materials Science for Architectural Conservation. Los Angeles, CA: Getty Conservation Institute. -Tringham, S., Rickerby, S., 2020. Challenges of Conserving Wall Paintings: A 30-Year Perspective, Studies in Conservation, 65:sup1, P327-P332, DOI: 10.1080/00393630.2020.1770418. -Wolbers, R., (2000), Cleaning Painted Surfaces: Aqueous Methods. Archetype Books. -Zehnder K., (2000) Basic concepts of documentation, in ” GraDoc Graphic Documentation Systems in Mural Painting Conservation. Research Seminar, Rome, 16-20 November 1999. Editor, W. Schmid. Rome: ICCROM. – Χατζηδάκη, Μ., Βασιλάκη, Α., Ζουμπλιού, Μ., 2017.Τεκμηρίωση και συντήρηση των τοιχογραφημάτων (graffiti) και των τοιχογραφιών των υπογείων του Δικαστικού Μεγάρου Τρίπολης. Πρακτικά Ετήσιας Ημερίδας 2017 Πανελλήνιας Ένωσης Συντηρητών Αρχαιοτήτων (ΠΕΣΑ), Υπουργείο Πολιτισμού. -Χατζηδάκη, Μ., 2020. Σημειώσεις μαθήματος Συντήρηση Τοιχογραφίας. Τμήμα Σ.Α.Ε.Τ. ΠαΔΑ. – Συναφή επιστημονικά περιοδικά: 1. Studies in Conservation 2. Reviews in Conservation 3. Journal of Architectural Conservation 4. Getty Conservation Institute (GCI) Newsletter 5. Journal of Cultural Heritage.