Περιεχόμενο Μαθήματος
Δεκάδες φυσικές ανόργανες και οργανικές ύλες χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς ως χρωστικές – βαφές, ενώ ευρεία εφαρμογή γνώρισαν -ήδη από του προϊστορικούς χρόνους- και ορισμένα συνθετικά παράγωγα (π.χ. Αιγυπτιακό κυανό, λευκό του μολύβδου κ.λπ.). Ο αριθμός των συνθετικών χρωστικών αυξήθηκε σταδιακά στο πλαίσιο αλχημιστικών πρακτικών και υπερδιπλασιάστηκε κατά τον 19ο αιώνα λόγω της ανάπτυξης του τομέα της χημικής σύνθεσης. Μέσα από το μάθημα αυτό οι φοιτητές/τρίες θα γνωρίσουν τα είδη χρωστικών και βαφών που χρησιμοποιούνται από την αρχαιότητα στην κατασκευή και δημιουργία αντικειμένων, τον τρόπο κατεργασίας σχετικών πρώτων υλών και τις μεθόδους συνθετικής παραγωγής χρωστικών, αλλά και τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργηθούν από την λανθασμένη χρήση-ανάμειξη υλικών. Τέλος θα διδαχθούν τη μεθοδολογία ανάλυσης χρωστικών και βαφών αλλά και τον τρόπο δειγματοληψίας από διαφορετικά αντικείμενα, προκειμένου να προβούν σε αναλύσεις.
Μαθησιακα Αποτελέσματα
Σκοπός του μαθήματος είναι η εκτενής ιστορική αναδρομή και η παρουσίαση των βασικών τομέων εφαρμογής των χρωστικών και βαφών (ζωγραφική, διακοσμητική).
Μέσα από σειρά διαλέξεων οι φοιτητές/τριες θα γνωρίσουν την προέλευση και τα στάδια κατεργασίας φυσικών πρώτων υλών για την παραγωγή χρωστικών, καθώς και τις διεργασίες παρασκευής τεχνητών χρωστικών (λαμβάνοντας υπόψη τις πρωτογενείς πηγές, ήτοι την αρχαιοελληνική, λατινική, μεσαιωνική και μεταγενέστερη τεχνική βιβλιογραφία). Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις φυτικές και ζωικές οργανικές βαφές και στις χρωστικές τύπου λάκας. Παράλληλα, θα παρουσιαστούν τα ζητήματα συμπεριφοράς, συμβατότητας και ανάμιξης χρωστικών, καθώς και οι μηχανισμοί αλλοίωσης/διάβρωσης και αποχρωματισμού τους. Τέλος, θα πραγματοποιηθούν επιδείξεις ενδεικτικών μεθόδων κατεργασίας φυσικών πρώτων υλών και παρασκευής συνθετικών χρωστικών.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ
Γλώσσα αξιολόγησης: Ελληνική
Αξιολόγηση φοιτητών (100%): εκπόνηση γραπτής εργασίας και παρουσίαση αυτής.
Οι σχετικές οδηγίες/προδιαγραφές αναρτώνται στο e-class του μαθήματος.
ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Arney J. S., Jacobs A. J. and Newman R., (1979), The Influence of Oxygen on the Fading of Organic Colorants, A.I.C. Journal 18(2), 108-117. 2. Burgio L. and Clark R.J.H., (2001), Library of FT-Raman spectra of pigments, minerals, pigment media and varnishes, and supplement to existing library of Raman spectra of pigments with visible excitation, Spectrochimica Acta Part A 57, 1491-521. 3. Cardon, D., (2007), Natural Dyes – Sources, Tradition, Technology, Science. Archetype Publications Ltd., London. 4. Crew, P. C. (1982), The Influence of Mordant on the Light fastness of Yellow Natural Dyes, A.I.C. Journal 21(2), 43-53. 5. Διονύσιος εκ Φουρνά, (1997), Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης, εκδοθείσα υπό Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως, Πετρούπολις 1909, επανέκδοση Κ. Σπανός, Αθήνα. 6. Eastaugh N., Walsh V., Chaplin T. Siddall R., (2008), Pigment Compendium, Butterworth-Heinemann, Oxford 7. Fereday, G., (2003), Natural Dyes, British Museum Press: London. 8. Gettens R. J., Stout G. L., (1966), Painting Materials: A short encyclopaedia, Dover, New York. 9. Green, L.R., Daniels, V., (1990), “Identification of mordants by using analytical techniques”, in Walton Rogers P. (ed), Dyes in History and Archaeology, papers presented at the 9th annual meeting, York 1990. Textile Research Associates: York. 10. Harley R. D., (2001), Artists’ pigments c. 1600 – 1835, Archetype Publications, London. 11. Hradil D., Grygar T., Hradilová J., Bezdička P., (2003), Clay and iron oxide pigments in the history of painting, Applied Clay Science 22, 223-36. 12. Kakoulli I., (2002), Late Classical and Hellenistic painting techniques and materials: a review of the technical literature, Reviews in Conservation 3, 56-67. 13. Kirby J., Saunders D., (2004), Fading and colour change of prussian blue: methods of manufacture and the influence of extenders, National Gallery Technical Bulletin 25, 73-99. 14. Kirby, J., Spring, M., Higgitt, C., (2005) The Technology of Red Lake Pigment Manufacture: Study of the Dyestuff Substrate, National Gallery Technical Bulletin 26, 71–87. 15. Mastrotheodoros, G., Beltsios, K. G., Zacharias, N., (2010), Assessment of the production of antiquity pigments through experimental treatment of ochres and other iron based precursors, Mediterranean Archaeology and Archaeometry 10(1), 37–59 16. Mastrotheodoros G.P., Beltsios K.G., Bassiakos Y., (2020), On the blue and green pigments of post-byzantine Greek icons, Archaeometry, 62(4), 774-795. 17. Mastrotheodoros G.P., Beltsios K.G., Bassiakos Y., (2021), On the red and yellow pigments of post-byzantine Greek icons, Archaeometry, 63(4), 753-778. 18. Melo, M. J., (2009), “History of Natural Dyes in the Ancient Mediterranean World”, in T. Bechtold, T. and Mussak R, (eds), (2009), Handbook of Natural colorants, Wiley Series in Renewable Resources, Wiley. 19. Natural Dyes and Pigments in the Mediterranean Area, διαθέσιμο στο: www.medcoloutech.org 20. Orna M.V., Low M.J.D., Baer N.S., (1980), Synthetic blue pigments: ninth to sixteenth centuries. I. Literature, Studies in Conservation 25, 53-63. 21. Padfield, T., Landi, Sh., (1961), The fastness to light of the natural dyes. Studies in Conservation, 11, 181-198. 22. Pelosi C., Agresti G., Santamaria U., Mattei E., (2010), Artificial yellow pigments: production and characterization through spectroscopic methods of analysis, e-Preservation Science 7, 108-15. 23. Plesters J., (1993), “Ultramarine Blue, Natural and Artificial”, στο Artist’s Pigments: A handbook of their history and characteristics, τόμος 2, εκδότης A. Roy, National Gallery of Art, Washington, 37-65. 24. Popelka-Filcoff, R. S. et al., (2008), Elemental analysis and characterization of ochre sources from Southern Arizona, Journal of Archaeological Science 35(3), 752–762. 25. Riederer J., (1997), “Egyptian Blue”, στο Artist’s Pigments: A handbook of their history and characteristics, τόμος 3, εκδότης E. W. FitzHugh, National Gallery of Art, Washington, 23-45. 26. Santopadre P., Verità M., (2006), A study of smalt and its conservation problems in two sixteenth-century wall paintings in Rome, Studies in Conservation 51, 29-40. 27. Schweppe, H., Winter, J., (1997) “Madder and Alizarin”, στο Artists Pigments: A handbook of their history and characteristics, Volume 3. Washington: National Gallery of Art, 109–142. 28. Winter J., FitzHugh E.W., (2007), “Pigments based on carbon”, στο Artist’s Pigments: A handbook of their history and characteristics, τόμος 4, εκδότης B. H. Berrie, National Gallery of Art, Washington και Archetype publications London, 1-37. 29. Wouters, J., (1985), High performance liquid chromatography of anthraquinones: analysis of plant and insect extracts and dyed textiles, Studies in Conservation 30, 119-128.
– Συναφή επιστημονικά περιοδικά:
1. Studies in Conservation, Taylor & Francis. 2. Dyes and Pigments, Elsevier. 3. Journal of Cultural Heritage, Elsevier. 4. Archaeometry, Willey. 5. Archaeological and Anthropological Sciences, Springer. 6. Journal of the American Institute of Conservation, Taylor & Francis. 7. International Journal of Conservation Science, Romanian Inventors Forum. Journal of Archaeological Science, Elsevier