Περιεχόμενο Μαθήματος
Στο θεωρητικό μέρος του μαθήματος προσεγγίζονται αρχικά το ιστορικό πλαίσιο της συντήρησης και η σταδιακή μετατόπιση του ενδιαφέροντος στην διατήρηση της ιστορικής και αισθητικής υπόστασης του έργου τέχνης, ενώ επιχειρείται μια σύντομη αναφορά στην εφαρμογή της στον Ελλαδικό χώρο. Παράλληλα, περιγράφονται συνοπτικά οι τέσσαρις ζωγραφικές περίοδοι της Ελληνικής κοσμικής ζωγραφικής σε συνάρτηση με τις μορφικές εξελίξεις και τους τεχνοτροπικούς χειρισμούς, που αντικατοπτρίζουν τις επιδράσεις, τους καλλιτεχνικούς προσανατολισμούς και τη σταδιακή εξέλιξη της νεοελληνικής τέχνης γενικότερα. Η αναλυτική περιγραφή της στρωματογραφικής δομής των ζωγραφικών έργων τέχνης σε μουσαμά, της σύστασης και των ιδιοτήτων των υλικών, καθώς και των τεχνοτροπικών εφαρμογών συνδέεται με την παθολογία τους με βάση τους ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες φθοράς, παραπέμποντας κατά περίπτωση σε αντίστοιχα παραδείγματα ή αναφορές στο έργο συγκεκριμένων Ελλήνων καλλιτεχνών. Περιγράφονται οι βασικές τεχνικές σωστικών επεμβάσεων, όπως ενδεικτικά προστασίας και στερέωσης της ζωγραφικής επιφάνειας, εξομάλυνσης παραμορφώσεων, τοπικής ενίσχυσης ή αποκατάστασης τραυματισμών του υφασμάτινου υποστηρίγματος κ.α. Στη συνέχεια αναπτύσσονται μεθοδικά οι διαδικασίες ολικού φοδραρίσματος με διάφορα υλικά και τεχνικές. Το θέμα του καθαρισμού της ζωγραφικής επιφάνειας των έργων τέχνης σε υφασμάτινα υποστηρίγματα απασχολεί θεωρητικά τα επόμενα μαθήματα, καθώς συνδέεται με τα υλικά κατασκευής και τις τεχνικές εφαρμογής, την πρόθεση του δημιουργού και τη λειτουργία του έργου τέχνης. Θέματα απομάκρυνσης των επικαθίσεων, ολικής ή μερικής αφαίρεσης των οξειδωμένων βερνικιών και των μεταγενεστέρων επιζωγραφίσεων αποτελούν το αντικείμενο των θεωρητικών και εργαστηριακών ασκήσεων. Στο τελευταίο μέρος του μαθήματος οι διαδικασίες συμπλήρωσης του υποστρώματος, χρωματικής αποκατάστασης, βερνίκωσης, διατήρησης του πλαισίου, ανάρτησης και ανάδειξης του έργου τέχνης αναπτύσσονται διεξοδικά.
Οι εργαστηριακές εφαρμογές πραγματοποιούνται αρχικά σε δοκίμια ή σε έργα χαμηλής ιστορικής και αισθητικής αξίας, έτσι ώστε ο σπουδαστής να εξοικειωθεί με το γνωστικό αντικείμενο, αναπτύσσοντας σταδιακά την κριτική σκέψη και τον προγραμματισμό που απαιτείται για την αντιμετώπιση περιπτώσεων. Στη συνέχεια αντιμετωπίζονται περιπτώσεις φθορών και αλλοιώσεων πάνω σε αυθεντικά έργα τέχνης, έτσι ώστε ο σπουδαστής να αποκτήσει την ανάλογη γνώση πάνω στα θέματα που αναπτύχθηκαν στο θεωρητικό σκέλος του μαθήματος. Με την περάτωση της εργασίας τους οι ομάδες των σπουδαστών καταθέτουν έντυπο και ψηφιακό δελτίο συντήρησης του αντικειμένου, εκθέτοντας και τεκμηριώνοντας κάθε διαδικασία και επιλογή των υλικών.
Μαθησιακά Αποτελέσματα
Σκοπός του μαθήματος είναι σύνδεση του αντικειμένου γνώσεως με το ιστορικό και καλλιτεχνικό πλαίσιο, τις πρακτικές και επιστημονικές διαδικασίες που διέπουν τη συντήρηση των έργων τέχνης, η εξοικείωση των σπουδαστών με τη διαδικασία διάγνωσης της παθολογίας, η ανάπτυξη της γνώσης και της κριτικής σκέψης για την αντιμετώπιση περιπτώσεων, καθώς και ανάπτυξη δεξιοτήτων πάνω στις βασικές πρακτικές εφαρμογές διάσωσης και αποκατάστασης.
Ως μαθησιακά αποτελέσματα ορίζονται η απόκτηση των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτήτων σχετικών με την κατανόηση και ερμηνεία των έργων τέχνης ως τμήμα μιας ιστορικής εξέλιξης, την αξιολόγηση των παραγόντων φθοράς και αλλοίωσης, καθώς και την σχεδίασης των ενδεικνυόμενων διαδικασιών συντήρησης και αποκατάστασης.
Oι φοιτητές θα είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται το έργο τέχνης ως αναπόσπαστο τμήμα του ιστορικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, να προβαίνουν στη διάγνωση της παθολογίας, των αιτίων που προκαλούν τις φθορές και αλλοιώσεις και να αναπτύσσουν μια τεκμηριωμένη και αποτελεσματική πρόταση για την αποκατάστασή τους, να επιλέγουν τα κατάλληλα για κάθε περίπτωση υλικά, εφαρμόζοντας τις ενδεδειγμένες επεμβάσεις συντήρησης με κριτήριο τη διάσωση της ιστορικής και αισθητικής του υπόστασης.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Γλώσσα αξιολόγησης ελληνική (αγγλική για Erasmus).
Ο τελικός βαθμός αξιολόγησης του φοιτητή διαμορφώνεται κατά 50% από το βαθμό αξιολόγησης του θεωρητικού μέρους και κατά 50% από το βαθμό αξιολόγησης του εργαστηριακού. Αξιολόγηση φοιτητών (100%):
ΘΕΩΡΙΑ (50%): Γραπτή εξέταση που περιλαμβάνει: – Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής – Ερωτήσεις ανάπτυξης – Ερωτήσεις σύντομης ανάπτυξης ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ (50%): Συγγραφή μίας ατομικής εργασίας σε θέμα που θα επιλεγεί από την αρχή του εξαμήνου. Οι οδηγίες θα συζητηθούν στο πρώτο μάθημα και θα αναρτηθούν στο eclass.
ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνική :
1. Thompson D., 1997. Αυγοτέμπερα, θεωρία και πρακτική. Αθήνα: ΑΡΜΟΣ. 2. Thompson D., 1998. Οι τεχνικές και τα Υλικά της Μεσαιωνικής Ζωγραφικής. Αθήνα: ΑΡΜΟΣ. 3. Α. Κουτσουρής, Διδακτικές σημειώσεις. 4. Αλεξοπούλου-Αγοράνου Α., Χρυσουλάκης Γ., 1993.Θετικές επιστήμες και έργα τέχνης, Αθήνα: ΓΚΟΝΗ. 5. Δουλγερίδης Μ., 2011. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ. Αθήνα: ΑΓΓΕΛΑΚΗ. 6. Ιωακείμογλου Ε., 2011. Τα Οργανικά Υλικά στην Τέχνη και την Αρχαιολογία. Αθήνα: ΙΩΝ. 7. Λυδάκης Σ. 2009. ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ. Αθήνα: ΜΕΛΙΣΣΑ. 8. Τσίλαγα Ε. Μ., 2011 ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ. Αθήνα: ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ.
Ξενόγλωσση :
9. Berger G. A., Russell W. H., 2007. Conservation of Paintings: Research and Innovations. London: Archetype Publications Ltd. 10. Feller R.L., Stolow N., Jones E.H. 1985. On picture varnish and their solvents. Washington: National Gallery of Art. 11. Hermens E. (ed)., 1998. Looking Through Paintings. London: Archetype. 12. Horie C.V. 2012. Setting the scene: considerations and decision making for planning and undertaking treatments. In Barros D’Sa A., Bone L., Clarricoates R., Gent A. (eds) Adhesives and Consolidants in Painting Conservation. London: Archetype Pub., pp.1-6. 13. Knut. N., 1998. The Restoration of Paintings. Cologne: Konemann. 14. Leonard M. 2000. A Review of synthetic binding media in twentieth century paints. The Conservator, No 24, pp. 26-102. 15. Lightweaver C. (ed), 1995. Historical Painting Techniques, Materials, and Studio Practice. Symposium University of Leiden, the Netherlands, 26-29 June 1995. USA: Getty Conservation Institute. 16. McGlinchey C.W., Ploeger R., Colombo A., Simonutti R., Chiantore O., Proctor R., Lavedrine B., De la Rie R.E. 2011. Lining and Consolidating Adhesive: Some New Developments and Areas of Future Research. Adhesives and Consolidants for Conservation Research and Application, CCI Symposium Ottawa Canada, 17-21 October 2011, pp. 1-17. 17. Nardelli F., Martini F., Lee J., Lluvears‑Tenorio A., La Nasa J., DuceC., Ormsby B., Geppi M., BonaduceI. 2021. The stability of paintings and the molecular structure of the oil paint polymeric network. Scientific Reports. 18. Stoner J. H., Rushfield R. (eds), 2020. Conservation of Easel Paintings. London & New York: Routledge. 19. Tissen L., Seymour Κ., Dubbeldam S., Hardardottir S., Jerdonekova I., Molenaar C., Schilder J., Elkhuizen W. 2020. Using 3D scanning to support conservation treatments for paintings. IOP Conference Series Materials Science and Engineering, November 2020. 20. Torraca G., 1990. Solubility and Solvents for Conservation Problems. Rome: ICCROM. 21. Whitmore P.M., Colaluca V.G. 1995. The natural and accelerated aging of an acrylic artist’s medium. Studies in Conservation, 40, pp. 51-64. 22. Wolbers R. 2000. Cleaning Painting Surface: Aqueous Methods. London: Archetype Pub. Ltp.