Περιεχόμενο Μαθήματος
Στο θεωρητικό μέρος του μαθήματος προσεγγίζονται αρχικά το ιστορικό πλαίσιο της συντήρησης και η σταδιακή μετατόπιση του ενδιαφέροντος στην διατήρηση της ιστορικής και αισθητικής υπόστασης του έργου τέχνης, ενώ επιχειρείται μια σύντομη αναφορά στην εφαρμογή της στον Ελλαδικό χώρο. Παράλληλα, αναλύονται διεξοδικά τα χαρακτηριστικά της ορθόδοξης αγιογραφικής παράδοσης σε συνάρτηση με της μορφικές εξελίξεις και της τεχνοτροπικούς χειρισμούς, που αντικατοπτρίζουν την πρόθεση και λειτουργία, τη σταδιακή εισδοχή δυτικών εικονογραφικών και τη προοδευτική εξέλιξη της αγιογραφικής τέχνης. Η αναλυτική περιγραφή της στρωματογραφικής δομής των ζωγραφικών έργων τέχνης σε ξύλινα υποστηρίγματα, της σύστασης και των ιδιοτήτων των υλικών, καθώς και των τεχνοτροπικών εφαρμογών συνδέεται με την παθολογία της με βάση της ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες φθοράς, παραπέμποντας κατά περίπτωση σε αντίστοιχα παραδείγματα ή αναφορές στο έργο συγκεκριμένων αγιογραφικών σχολών ή καλλιτεχνικών περιόδων. Περιγράφονται οι βασικές τεχνικές σωστικών επεμβάσεων και δομικής συντήρησης, όπως ενδεικτικά της προστασίας και στερέωσης της ζωγραφικής επιφάνειας, εξομάλυνσης παραμορφώσεων, τοπικής ενίσχυσης ή αποκατάστασης των ξύλινων υποστηριγμάτων κ.α., ενώ αναπτύσσονται μεθοδικά οι επεμβατικές διαδικασίες με διάφορα υλικά και τεχνικές. Το θέμα του καθαρισμού της ζωγραφικής επιφάνειας των φορητών εικόνων και των ζωγραφικών έργων σε ξύλο απασχολεί τα επόμενα θεωρητικά μαθήματα. Θέματα απομάκρυνσης των επικαθίσεων, ολικής ή μερικής αφαίρεσης των οξειδωμένων βερνικιών και των μεταγενεστέρων επιζωγραφίσεων αποτελούν το αντικείμενο των θεωρητικών και εργαστηριακών ασκήσεων. Στο τελευταίο μέρος του μαθήματος οι διαδικασίες συμπλήρωσης του υποστρώματος, χρωματικής αποκατάστασης, και ανάδειξης του έργου τέχνης αναπτύσσονται διεξοδικά.
Οι εργαστηριακές εφαρμογές πραγματοποιούνται αρχικά σε δοκίμια ή σε αντικείμενα χαμηλής ιστορικής και αισθητικής αξίας, έτσι ώστε ο φοιτητής να εξοικειωθεί με το αντικείμενο γνώσεως, αναπτύσσοντας σταδιακά την κριτική σκέψη και τον προγραμματισμό που απαιτείται για την αντιμετώπιση περιπτώσεων. Στη συνέχεια αντιμετωπίζονται περιπτώσεις φθορών και αλλοιώσεων πάνω σε αυθεντικά έργα, έτσι ώστε να αποκτηθεί η ανάλογη γνώση πάνω στα θέματα που αναπτύχθηκαν στο θεωρητικό σκέλος του μαθήματος. Με την περάτωση της εργασίας της οι ομάδες των σπουδαστών καταθέτουν έντυπο και ψηφιακό δελτίο συντήρησης του αντικειμένου, εκθέτοντας και τεκμηριώνοντας κάθε διαδικασία και επιλογή των υλικών.
Μαθησιακά Αποτελέσματα
Κυρίαρχοι μαθησιακοί στόχοι και σκοπό του μαθήματος αποτελούν η σύνδεση του γνωστικού αντικειμένου με το ιστορικό και καλλιτεχνικό πλαίσιο, τις πρακτικές και επιστημονικές διαδικασίες που διέπουν τη συντήρηση των έργων τέχνης και των λατρευτικών εικόνων ειδικότερα, την εξοικείωση των σπουδαστών με τη διαδικασία διάγνωσης της παθολογίας, την καλλιέργεια της γνώσης και της κριτικής σκέψης για την αντιμετώπιση περιπτώσεων, καθώς και την ανάπτυξη δεξιοτήτων πάνω στις βασικές πρακτικές εφαρμογές διάσωσης και αποκατάστασης των ζωγραφικών έργων σε ξύλινα υποστηρίγματα.
Ως μαθησιακά αποτελέσματα επιδιώκονται η απόκτηση γνώσεων σχετικών με την κατανόηση των θρησκευτικών εικόνων ως τμήμα μιας ιστορικής εξέλιξης, την αξιολόγηση των παραγόντων φθοράς και αλλοίωσης, τον σχεδιασμό των ενδεικνυόμενων διαδικασιών, καθώς και την ανάπτυξη δεξιοτήτων για την εφαρμογή των εργασιών συντήρησης και αποκατάστασης τους.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ
Γλώσσα αξιολόγησης ελληνική (αγγλική για Erasmus).
Ο τελικός βαθμός αξιολόγησης του φοιτητή διαμορφώνεται κατά 50% από το βαθμό αξιολόγησης του θεωρητικού μέρους και κατά 50% από το βαθμό αξιολόγησης του εργαστηριακού.
Αξιολόγηση φοιτητών (100%):
ΘΕΩΡΙΑ (50%): γραπτή εξέταση με μικτό ερωτηματολόγιο (ερωτήσεις ανάπτυξης & πολλαπλής επιλογής).
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ (50%): Συγγραφή τεχνικών αναφορών & αξιολόγηση.
Οι σχετικές οδηγίες/προδιαγραφές αναρτώνται στο e-class του μαθήματος.
ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνική :
1. Διονύσιος εκ Φουρνά, 1997, Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης, επανέκδοση Κ. Σπανός, Αθήνα.
2. Καλοκύρης Λ., 1998, Η ζωγραφική της ορθοδοξίας, εκδόσεις Πουρναράς, Θεσσαλονίκη.
3. Λαζίδου Δ., Δροσάκη Δ., 2008, Εγχειρίδιο συντήρησης εικόνων, έκδοση Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, Θεσσαλονίκη.
4. Lossky V., 2007, Η μυστική θεολογία της ανατολικής εκκλησίας, Αθήνα.
5. Μιλάνου Κ., Βουρβοπούλου Χ., Βρανοπούλου Λ. και Καλλιγά Α. (επιμ.), 2008, Εικόνες με την υπογραφή «Χειρ Αγγέλου», έκδοση Μουσείου Μπενάκη, Αθήνα.
6. Μιχελής Π., 2001, Η αισθητική θεώρηση της βυζαντινής τέχνης, έκδοση: Ίδρυμα Π. και Ε. Μιχελή, Αθήνα.
7. Ουσπένσκυ Λ., 1998, Η Θεολογία της εικόνας στην ορθόδοξη εκκλησία, μετάφραση Σ. Μαρίνης, εκδόσεις Αρμός, Αθήνα.
8. Thompson D.V., 1998, Τα υλικά και οι τεχνικές της μεσαιωνικής ζωγραφικής, μετάφραση Α. Σπανός, εκδόσεις Αρμός, Αθήνα.
9. Τσουμής Γ. Θ., 2009, Επιστήμη και τεχνολογία του ξύλου (2 τόμοι), εκδόσεις Γαρταγάνη, Θεσσαλονίκη.
Ξενόγλωσση :
1. Angelova L., Ormsby B., Townsend J. H., Wolbers R., 2017, Gels in the conservation of art, Archetype, London.
2. Bomford D., Leonard M., (επιμ.), 2004, Issues in the Conservation of Paintings, Getty Conservation Institute Los Angeles.
3. Cennini C., 2015, Il Libro Dell’Arte, μετάφραση-σχόλια: L. Broecke, Archetype, Λονδίνο.
4. Dardes K., Rothe A. (επιμ.), 1998, The structural conservation of panel paintings, έκδοση Getty Conservation Institute, Los Angeles.
5. Knut N., 1999, The Restoration of Paintings, εκδόσεις Könemann, Cologne.
6. Stoner J. H., Rushfield R. (επιμ.), 2012, Conservation of easel paintings, εκδόσεις Routledge, London-New York.
7. Wolbers R., 2000, Cleaning Painted Surfaces: Aqueous Methods, εκδόσεις Archetype, London.
– Συναφή επιστημονικά περιοδικά:
1. Studies in Conservation, Taylor & Francis.
2. Journal of the American Institute of Conservation, Taylor & Francis.
3. Journal of Cultural Heritage, Elsevier.
4. Archaeometry, Willey.
5. International Journal of Conservation Science, Romanian Inventors Forum.
6. Archaeological and Anthropological Sciences, Springer.
7. Journal of Archaeological Science, Elsevier.